Alergia na pyłki traw, czyli wiosenna zmora Polaków

Alergia na pyłki traw

W naszym klimacie pyłki traw są najczęstszą przyczyną choroby nazywanej okresowym alergicznym nieżytem nosa albo inaczej katarem siennym lub pyłkowicą. Najczęstszą, ale nie jedyną. Oprócz traw schorzenie wywołują też inne rośliny – drzewa, zboża (trawy uprawne) i chwasty.

Zależnie od okresu pojawiania się symptomów chorobowych możemy wysunąć podejrzenie uczulenia na konkretną grupę roślin. I tak, jeśli będzie to powtarzalnie co roku:

• marzec-kwiecień-maj – powinniśmy pomyśleć o alergii na pyłki drzew
• maj-czerwiec-lipiec - na pyłki traw
• połowa lipca do września - na pyłki chwastów (najczęściej bylicy)

Wiosna to zatem czas, gdy uczulają nie tylko trawy, ale również drzewa.

Wśród drzew są to:

• leszczyna i olsza - pylące końcem zimy i bardzo wczesną wiosną tj. styczeń-marzec (przez co dolegliwości są często mylnie rozpoznawane jako nierzadkie w tym okresie przeziębienie),
• brzoza, dąb, buk, wierzba, jesion - pylące od kwietnia do maja,
• żyto- pylące od początku maja do czerwca.

Topola pyli w marcu i kwietniu, ale wbrew powszechnemu przekonaniu rzadko uczula. Jej puch, czyli gniazda nasienne, unosi się w powietrzu na początku czerwca i końcem lata, czyli wtedy kiedy pyli dużo traw. Przez to jako winowajcę dolegliwości uważa się topolę, której nieszkodliwe nasiona mogą działać jedynie nieco drażniąco na osoby z już obecnymi objawami alergii.

W kwestii alergii na trawy warto wiedzieć, że w Polsce jest około 160 gatunków pyłków traw. Spośród nich dominują te z podrodziny wiechlinowych:

• Tymotka łąkowa
• Kupkówka pospolita
• Życica trwała
• Tomka wonna
• Wiechlina łąkowa

Niemniej jednak poszukiwanie konkretnego z nich, który nas uczula, nie ma żadnego sensu. Wynika to z faktu bardzo podobnej budowy zawartych w nich alergenów (zgodność sekwencji aminokwasów dochodzi do 95%), która generuje interakcje krzyżowe. Dla osoby chorej oznacza to tylko tyle, że uczulenie na jeden rodzaj traw będzie w praktyce uczuleniem na całą rodzinę traw. Do diagnostyki często wykorzystuje się alergeny pyłku tymotki łąkowej, jako najlepiej poznany i najbardziej reprezentatywny.

Objawy uczulenia na trawy

Tym, co uczula, są alergenne składniki pyłku – najczęściej białka. Wystarczy około 20 ziarenek pyłku na 1 m³ powietrza, by u 25% osób uczulonych pojawiły się objawy alergii. W szczycie pylenia stężenie jest zazwyczaj zdecydowanie wyższe i stąd taka powszechność dolegliwości. Co ciekawe, pyłki roślin są niewidoczne gołym okiem – za wyjątkiem pyłku sosny. Wbrew pozorom ziarna pyłku sosny, które tworzą żółty, lepki osad na samochodach w maju nie uczulają. Są jednak sygnałem, że za około 2 tygodnie rozpocznie się sezon pylenia traw.

Mimo że niewidoczne gołym okiem, pyłki roślin mają zbyt duże rozmiary, aby rutynowo dostawać się do dolnych dróg oddechowych, czyli oskrzeli i płuc. I całe szczęście, bo byłoby to dla osób uczulonych niezbyt dobre. Zamiast tego osadzają się w górnych partiach układu oddechowego tj. jamie nosowej, wywołując charakterystyczny wodnisty katar i kichanie oraz łzawienie i swędzenie oczu (oczy łączą się z nosem poprzez kanały nosowo-łzowe). Czasami jednak zdarza się, że alergeny przedostaną się do dolnych odcinków dróg oddechowych, powodując skurcz oskrzeli i napady astmy. Objawia się to dusznością i intensywnym kaszlem. Do takich sytuacji dochodzi po intensywnym kontakcie z dużą ilością pyłków, na przykład po spacerze kwiecistą łąką w słoneczny, wietrzny dzień. Zaskakująco, również po krótkotrwałych opadach deszczu oraz w okresie wzmożonego występowania mgieł – ziarna pyłków chłoną wówczas parę wodną z powietrza, zaczynają pęcznieć i pękają, uwalniając ze swojego wnętrza właściwe alergeny o średnicy ok. 2,5 mikrona. Cząsteczki te są ok. 20-krotnie mniejsze od ziaren pyłków i z łatwością mogą penetrować do dolnych dróg oddechowych, powodując napady astmy. Astma oskrzelowa występuje w 30 % przypadków alergicznego sezonowego nieżytu nosa.

Uczulenie na trawy może się też objawiać swędzącą wysypką, typowo na odsłoniętych częściach ciała (twarz, dekolt, przedramiona) oraz złym samopoczuciem w sezonie pylenia.

Jak leczyć alergię na pyłki?

Leczenie alergii na pyłki powinno przebiegać pod kontrolą lekarza. Alergolog zaleci testy alergiczne, które pozwolą rozpoznać konkretną grupę uczulających roślin, a w przypadku drzew, zbóż i chwastów nawet poszczególne gatunki. Ma to znaczenie dla unikania alergenów. Warto sprawdzać mapy pylenia i ograniczyć przebywanie na zewnątrz w okresach, kiedy uczulającego pyłku jest najwięcej. W sezonie pylenia dobrze też regularnie płukać nos roztworem soli fizjologicznej, by wypłukiwać z niego zalegające tam pyłki, a po spacerach przemyć twarz wodą i mechanicznie usunąć alergeny. Na wakacje dobrze wybrać rejony nadmorskie, ponieważ bryza morska wolna jest od pyłków – w przeciwieństwie do terenów nad zamkniętymi zbiornikami typu jeziora czy stawy.

W doraźnym łagodzeniu dolegliwości pomocne będą przede wszystkim dostępne bez recepty doustne leki przeciwhistaminowe oraz donosowe sterydy. W zależności od uciążliwości objawów i rodzaju alergenu skuteczne może być również odczulanie, które przeprowadza lekarz.

Bibliografia:

1. Sankowski Z., Pyłkowica, Centrum Medyczne AlergoSan, 6.02.2022, http://alergosa.webd.pro/home/alergosa/public_html/?page_id=77 
2. Rapiejko P., Alergia na pyłek traw, Medycyna Praktyczna dla Pacjentów, 30.05.2014.
3. Samoliński B., Postępowanie w alergicznym nieżycie nosa, Lekarz Rodzinny 05/2012.

Powiązane artykuły:

Alergia - kalendarz pylenia roślin >>

Jak odróżnić alergię od przeziębienia - poradnik >>

Lista najczęstszych alergenów >>